Een ogenschijnlijk simpele ingreep staat aan de basis van een spectaculaire ontwikkeling in de binnenstad van Groningen. De bebouwing aan de oostzijde van de Grote Markt is bijna twintig meter naar voren geschoven, in lijn met de gevel van de Martinitoren. Een reeks naoorlogse gebouwen met een beperkte publieke functie heeft plaatsgemaakt voor nieuwbouw met een aantal horecagelegenheden.

De Grote Markt won er haar historische beslotenheid en grandeur mee terug en aan de achterzijde van deze bebouwing ontstond door de opgeschoven gevellijn extra ruimte. Door de daar aanwezige parkeergarage ondergronds te brengen, creëerde de gemeente een nieuw plein: de Nieuwe Markt. Met het spraakmakende Forum als veelzijdig cultuurgebouw centraal aan dit plein is de publieksstroom verzekerd. Aan de zuidelijke pleinwand bood de gemeente jonge architecten de kans om zich te laten zien.

Lange adem
De hele operatie nam ongeveer twintig jaar in beslag. Al die tijd hield de gemeente de regie stevig in handen. Die regie kreeg niet in de laatste plaats vorm in een voortdurende en intensieve communicatie met de stad. Groningers en andere geïnteresseerden kregen een stem in de ontwikkeling van dit gevoelige deel van de stad, hun gezamenlijke ‘huiskamer’. Dat gebeurde al in 2001 via het ‘Grote Markt Forum’ (niet te verwarren met het Forumgebouw), een adviesgroep van zo’n vijftig personen met qua achterban en deskundigheid een heel verschillende achtergrond. De opgeschoven gevel aan de oostwand en het nieuwe plein kwamen toen al in beeld. Een andere mijlpaal was de ontwerpprijsvraag voor het Forumgebouw. Zeven architectenbureaus van naam maakten een ontwerp.
In de Martinikerk werd van elk ontwerp een maquette opgesteld. Vier jury’s mochten hun voorkeur uitspreken: een jury van alle stemgerechtigde Groningers, een jury van basisschoolleerlingen, een vakjury en een internetjury waaraan iedereen deel kon nemen. Het sculpturale ontwerp van NL Architects won ze alle vier. In totaal werden meer dan 21.000 stemmen uitgebracht.

Gemeente aan zet
Gemeentelijke regie kreeg verder vorm via een actief aankoopbeleid. Publieke investeringen zijn volgens de gemeente een absolute noodzaak om binnenstedelijke plekken die niet goed functioneren te activeren. Ze ging daarmee een serieus financieel risico aan, maar verschafte zichzelf wel een sterke positie. Ze kon voorwaarden stellen bij doorverkoop aan marktpartijen. De grond onder het huidige Merckt bijvoorbeeld, het gebouw op de hoek van de Grote Markt, werd verkocht aan een ontwikkelaar (MWPO) die via een meervoudige ontwikkelcompetitie is geselecteerd. Opnieuw spraken zo’n 20.000 stemmers een voorkeur uit. Merckt kreeg verreweg de meeste stemmen van het publiek en de hoogste score van de vakjury.

Ontwerpers
Voor de bebouwing aan de zuidzijde van de Nieuwe Markt was niet meteen voldoende belangstelling vanuit de markt. De gemeente wilde met de invulling van deze pleinwand niet wachten tot het Forum klaar was en kocht de grond daarom zelf aan. Ze besloot het ontwerp van de vier kavels te gunnen aan jonge architecten, onder begeleiding van architectenbureau DAAD. De gemeente zelf richtte op de Nieuwe Markt de openbare ruimte in. Wat opvalt bij het betreden daarvan, is het ontbreken van geparkeerde fietsen, ondanks de entree van een publiekstrekker als Forum. De fietsenstalling is onder het plein aangelegd en op het plein zelf ontbreken palen, blinde muren en andere logische plekken om een fiets tegenaan te zetten. Verlichting is geïntegreerd in de gevels.

Aan de oostwand van de Grote Markt was een beeldkwaliteitsplan (opgesteld door Müller Reimann Architekten) de drager van de architectonische samenhang. Een bijzondere positie is hier weggelegd voor de sociëteit van Vindicat. Met deze studentenvereniging was afgesproken dat het oude sociëteitsgebouw pas zou verdwijnen als het nieuwe was opgeleverd. Het was daardoor de eerste oplevering in het hele project, totstandgekomen tijdens de kredietcrisis; reden waarom ook hier de gemeente de rol van ontwikkelaar op zich nam. De sociëteit is één kavel opgeschoven – nog steeds met de kenmerkende jeneverreclame op het dak.

Continuïteit
Gedurende het hele proces bewaakte de voormalige stadsbouwmeester als supervisor de ontwerpkwaliteit. Ook andere personen en partijen waren langdurig betrokken. Dat kwam de continuïteit ten goede. Die werd een aantal maal op de proef gesteld. De kredietcrisis was zo’n periode, het onverwachts wegvallen van een omvangrijke subsidie en natuurlijk de aardbevingsproblematiek. De bouwtechnische constructie van het Forum moest kort na de start van de bouw alsnog worden verstevigd. Al verrichte bouwwerkzaamheden moesten opnieuw worden gedaan. Die hobbel is genomen met hulp van expertise uit Nieuw-Zeeland en compensatiegeld van het Rijk. Zo is Groningen nu een nieuwe publieke ruimte en een herstelde Grote Markt rijker – een grote stap in de al veel langer lopende ontwikkeling naar een aantrekkelijke, vitale, autovrije binnenstad.

Bekijk de korte documentaire over deze nominatie hier.