Ecodorp Boekel biedt een woon- en leefomgeving die volledig circulair, klimaatbestendig, klimaatpositief en natuurinclusief is. Het aantal oplossingen om zover te komen, is aanzienlijk. Deels is teruggevallen op bestaande technieken, deels zijn technieken toegepast die afkomstig zijn uit andere werkvelden, deels gaat het ook om regelrechte innovaties. Het is het resultaat van niet-aflatende inspanningen van een groep burgers die geen genoegen namen met minder en een architect (Huub van Laarhoven) die uit hetzelfde hout is gesneden. Ze lieten zich niet ontmoedigen door financiële en juridische barrières en wisten steeds een weg te vinden om hun doel te bereiken, ook als die weg een hazenpaadje bleek te zijn. Zo is dit het enige burgerinitiatief dat valt onder de Crisis- en herstelwet. Dat maakt afwijking van het Bouwbesluit mogelijk.

Werelddoelen voor duurzaamheid
Het buurtje van 36 woningen aan de rand van Boekel komt voort uit een initiatief van Ad Vlems, die al in 2008 de Vereniging Ecodorp Brabant oprichtte. Deze vereniging maakte een rondgang langs beoogde locaties in Tilburg en Lent, voordat de gemeente Boekel interesse toonde om mee te werken. Tussentijds deed ze Boxtel aan, waar driehonderd vrijwilligers meewerkten aan een proefwoning (onder wie een aantal architecten en een bouwexpert van TNO). De kennis die hier is opgedaan, gaf het project in Boekel een vliegende start.
Het gerealiseerde Ecodorp draagt bij aan alle zeventien werelddoelen voor duurzaamheid van de Verenigde Naties. Het is daarmee een voorloper in het wereldwijde netwerk van ecodorpen, bestaande uit gemeenschappen die bij elkaar zijn om duurzaam te leven. Dat zijn er tienduizenden.

Aan ambities geen gebrek
Bouwmaterialen in Boekel zijn gerecycled of biobased en gemakkelijk herbruikbaar: wanden van kalkhennep tegen magnesiumplaat, een fundering van glasschuim (een restproduct van de glasrecycling), een vloerplaat van geopolymeer waarin vliegas, ook een industrieel restproduct, en gebruikt asfalt de plaats innemen van cement. Verwarming komt vanaf het stookseizoen 2022–23 uit een niet eerder toegepaste warmte-accu die ’s zomers opgewekte warmte vasthoudt in staalslak. De grootste kabelproducent ter wereld testte een circulaire stroomkabel uit waarin slechts één soort plastic is verwerkt. Er is een meetbaar biodiversiteitsplan, gericht op tien beschermde diersoorten. Jaarlijks beoordeelt een ecoloog of de juiste leefomstandigheden nog aanwezig zijn. Op het terrein bevindt zich een eigen voedseltuin. En dagelijks sijpelen duizenden liters gezuiverd afvalwater de bodem in. Zo zijn er meer fysieke duurzaamheidsoplossingen te noemen. Maar de ambities strekken zich ook uit tot het samenleven.

Bewoners
De gekozen eigendomsvorm laat toe dat alle woningen een prijs hebben onder de huurgrens voor sociale woningbouw. Bewoners vormen samen een vereniging. Die vereniging is een van de twee participanten in weer een andere vereniging die de grond en het vastgoed in bezit heeft. De tweede participant is VrijCoop, een vereniging van wooncoöperaties die de huuropbrengst gebruikt voor investeringen in volgende initiatieven. Dankzij deze vorm kon bij een Duitse bank vrij eenvoudig financiering gevonden worden, nadat de bewoners bot vingen bij diverse Nederlandse banken. Zij beschouwden de opeenstapeling van innovaties als een opeenstapeling van risico’s; de Duitse GLS Bank wist uit ervaring dat wooncollectieven vrijwel nooit betalingsproblemen opleveren. Binnen de bewonersvereniging verloopt de besluitvorming in vijftien thematische ‘cirkels’. Alleen als een keuze in de cirkel ook andere cirkels raakt, wordt die aan de orde gesteld in de ‘dorpscirkel’. Besluitvorming vindt op deze manier op een zo laag mogelijk niveau plaats. De bewoners noemen dat ‘holarchie’. De cirkelvorm is ook terug te zien in de architectuur. De 36 woningen zijn verdeeld in een patroon van drie cirkels. Die vorm is gekozen vanwege de helende, energetische kracht die daar volgens opdrachtgever en architect van uitgaat. In het plan zijn negen kleinere woningen opgenomen (drie per cirkel). Een deel is bedoeld als mantelzorgwoning. Bewoners daarvan ontvangen zorg van medebewoners in het Ecodorp. Twee andere woningen zijn bedoeld voor statushouders. Verder biedt het dorp ruimte voor tijdelijk verblijf in twee door kunstenaars ontworpen boomhutten en is er een atelier voor een artistin-residence.

Dorp in ontwikkeling
Inherent aan deze organisatie van het opdrachtgeverschap is een langzaam bouwtempo. Bewoners besteden minstens twee dagen per week aan de ontwikkeling van het dorp. Het oplevermoment is diffuus geworden; de eerste woningen waren al bewoond in de winter van 2021–22, toen de warmte-accu nog niet functioneerde. Ten tijde van het jurybezoek (voorjaar 2022) was de houten afwerking nog niet aan de buitengevel bevestigd en de bouw van een gemeenschappelijke ruimte, rondom de warmte-accu, moest nog beginnen. Het vraagt om improvisatie – maar dat is deze opdrachtgever toevertrouwd.

Bekijk de korte documentaire over deze nominatie hier.